Ortodonti Nedir?
Ortodonti’nin kelime anlamı “düzgün diş” demektir. Dişlerin, alt ve üst çenelerin ve yüz kemiklerinin birbirleriyle olan ilişkilerini bireyin yaşı, büyüme ve gelişim durumunu göz önünde bulundurarak inceleyen, diş-çene-yüz bölgesini ilgilendiren anomalinin (bozuk yapının) oluşmasını önlemeye çalışan, normalden sapmaların olduğu vakaları tespit ederek dişlerdeki düzensizlikleri, konum ve kapanış bozukluklarını ve yüz iskeleti anomalilerini tedavi etmeyi amaçlayan, bu sayede iyi bir estetik ve fonksiyon elde etmeyi hedefleyen Diş Hekimliği uzmanlık dalına “Ortodonti” denir.
Ortodontik Tedavi Neden Gereklidir ?
Çapraşık dişler estetik olarak kötü görünürler, diş çürükleri ve dişeti iltihabı açısından risk oluştururlar, kapanış bozuklukları ileri yaşlarda alt çene ekleminde rahatsızlıklara neden olurlar. Düzgün dişler ve çeneler iyi bir doğal estetik, güzel gülüş ve konuşma yanında rahat çiğneme ve beslenme sağlar, diş ve dişetlerinin sağlıklı olmasına katkıda bulunur. Çapraşıklık olan diş kavislerinde yetersiz ağız hijyenine bağlı oluşabilecek dişeti hastalığı ve diş çürüğü riski ortodontik tedavi ile ortadan kalkar.
Hatalı alt çene konumlandırmasına bağlı alt çene eklemi bozuklukları gibi fonksiyonel problemlerin oluşma riski ortodontik tedavi sonucunda elde edilen düzgün dişsel kapanış sayesinde önlenir.
Ortodontik Bozukluklar Ne Zaman Oluşur ?
Ortodontik sorunlar, çocukluk çağında başlayabileceği gibi, erken sürekli diş kaybı, dişeti rahatsızlıkları, travma gibi problemlere bağlı olarak erişkin yaşta da oluşabilir.
Ortodontik bozuklukların Nedenleri Nelerdir ?
– Genetik faktörler: Diş boyutu ile çene boyu arasındaki uyumsuzluk çapraşıklıklara veya dişler arasında diastema adı verilen boşlukların oluşumuna neden olur.
– Doğumsal anomaliler: Doğumsal eksik veya fazla diş germi, dudak ve damak yarığı.
– Hatalı fonksiyonlar: Uykuda ağız solunumu yapılması, hatalı yutkunma sonucu dilin dişler arasına girmesi ile diş ve çene düzensizlikleri oluşabilir.
– Zararlı alışkanlıklar: Parmak emme, kalem ve dudak ısırma, uzun süre emzik ve biberon kullanma kesiciler bölgesinde açıklık oluşturur.
– Çürük nedeniyle süt dişlerinin (özellikle süt azılarının) erken kaybedilmesi,
– Diş gıcırdatma, diş sıkma, düşme ve çarpmaya bağlı travmalar.
Tedavi Başlangıç Yaşı ve Süresi
Dişsel düzeltmelerde dişler ve çevre dokular (dişeti, periodonsium, alveol kemiği) sağlıklı ise yaş sınırı yoktur, her yaşta Ortodontik tedavi yapılabilir. Ergen veya erişkin bireylerde kısa veya uzun süreli ortodontik tedavi mümkündür. Hastanın yaşı sadece tedavinin süresini etkiler. Ancak bireyin kemik yapısında bir düzensizlik söz konusu ise yani iskeletsel bozukluk varsa yaş önemlidir.
Çocuklarda Ortodonti
Çocuklarda alt ve üst çenedeki sürekli orta ve yan kesici dişlerin sürmeye başladığı 7-8 yaşlarında ilk Ortodontist muayenesi yapılması önerilir. Böylece büyüme ve gelişimi bozacak sorunlar erkenden saptanabilir (Ön açık kapanış, ön ve yan çapraz kapanış, hatalı yutkunma vb.). İskeletsel bozukluklarda ve hatalı alışkanlıkların varlığında küçük yaşlarda alınan tedbirler ve erken dönemde başlanan ortodontik tedavi yüz iskeletindeki bozuklukları düzeltmeye olanak sağlamaktadır, ayrıca bozukluğun şiddetlenmesini ve ileride ortaya çıkabilecek büyük sorunları önlemektedir.
Ortodontist gerek görürse 8-10 yaşları arasında tedaviye başlayabilir. Çeneleri ilgilendiren sorunlarda ise büyüme ve gelişimden yararlanmak için buluğ çağı öncesi (10-12 yaş) ortodontik tedavi planı yapmak gerekir.
Erişkinlerde Ortodonti
Çocukken yapılamayan bazı tedavileri daha geç yaşlarda da yapmak mümkündür. Ortodontik tedavi yöntemlerinin ve estetik materyallerin çeşitliliği erişkinlerde de sağlıklı diş, dişeti dokuları olduğunda başarılı sonuçlar elde edilmesini sağlamaktadır.
Ortodontik tedavinin süresi, bireyin yaşına, düzensizliğin dişsel veya iskeletsel oluşuna ve kullanılan ortodontik apareylerin tipine göre değişmektedir. Çocuklardaki kısa süreli ortodontik tedaviler 6 ay-1 yıl, ergenler ve erişkinlerde yapılan uzun süreli ortodontik tedaviler ise 1-3 yıl arasında sürmektedir.
Ortodontik Tedavi Tipleri
Koruyucu Ortodontik Tedavi
Bu tedavilerde amaç, sürekli dişlerin düzgün sürebilmeleri için yeterli yeri hazırlamaktır. Diş çürüklerine eğilimli çocukların Pedodontist tarafından izlenmesi önerilir. Sürekli 1.Büyükazıların sürdüğü 6 Yaşından itibaren koruyucu uygulamalar planlanabilir. Bu amaçla, süt ve sürekli azı dişlerinde fissur örtücü ve flour uygulaması yapılması ve erken kaybedilen süt dişlerinin yerini korumak için sabit yer tutucuların hazırlanması ideal tedavi yaklaşımlarıdır. Süt ve sürekli dişlerin bir arada diş kavsinde olduğu Karışık Dişlenme dönemi, tedavi ve koruyucu uygulamaların yapıldığı bir süreçtir (6-12 yaş).
Önleyici Ortodontik Tedavi
Süt ve sürekli dişlerin beraber diş kavsinde olduğu Karışık Dişlenme Dönemi’nde Ortodontik düzensizlik oluşturacak kötü alışkanlıkları (parmak emme, hatalı yutkunma vb.) önlemek veya diş kavsini genişletmek ve sürekli dişlere yer açmak için hareketli apareyler uygulanmaktadır. Sürekli kesicilerin sürdüğü 7-8 yaşlarında ön bölgede oluşan hafif çapraşıklıklar, kesicilerin diş dizisindeki pozisyon bozuklukları, ön veya yan çapraz kapanış diye adlandırılan ters kapanışlar hareketli ortodontik apareyler ile bu süreçte düzeltilir ve komplike düzensizliklere dönüşmeleri önlenebilir.
Sabit Ortodontik Tedavi
Sürekli dişler sürdükten sonra dişlerin üzerine Ortodontist tarafından yapıştırılan ve tedavi sonunda çıkarılan metal veya seramik braketler ve bu braketlerin içinden geçen ortodontik teller aracılığıyla yapılmaktadır. Braketler dişlerin ön veya arka yüzeylerine yapıştırılabilmektedir. Sabit ortodontik tedavi sağlıklı dişler, dişetleri ve kemik destek çıkınca elde edilen düzgün dişlerin korunması ve bozulma olmaması için şeffaf plaklar veya dışarıdan görünmeyen sabit tellerle (retainer) uzun süreli pekiştirme tedavisi yapılmaktadır.
Ortodontik Tedavi’de Kullanılan Apareyler ve Tedavi Teknikleri
Hareketli Apareyler
Genellikle karışık dişlenme dönemindeki ergen bireylerde uzun sürmeyen çene genişletmelerinde, tek veya grup diş hareketlerinde kullanılan, dışarıdan belli olmayan, hasta tarafından takılıp çıkarılabilen, yemek ve spor gibi aktiviteler dışında gün içinde, okulda, uykuda takılabilen aygıtlardır. Bireyin isteğine bağlı olarak şeffaf veya renkli olarak üretilirler, diş hareketini sağlayan zemberek adı verilen teller ve genişletme için kullanılan vidalar içerirler.
Şeffaf Plaklar
Hareketli şeffaf plaklar kesicilerde oluşan belli miktarda çapraşıklıkların düzeltilmesi için uygulanan estetik ortodontik tedavilerdir. Şeffaf plaklarla yapılan Ortodontik tedavilerin avantajı fark edilmemesi, takılıp çıkarılabilmesi, yemekler dışında kullanılmasıdır. Klinikte alınan ölçüler 3 boyutlu olarak bir bilgisayar yazılımı aracılığı ile kaydedilir. Tedavi sonu ideal diş konumları ve kapanışına ulaşacak şekilde planlanan 0.40 mm kalınlığındaki şeffaf plaklar gereken sayıda üretilir ve 2 haftalık süreler ile uygulanmak üzere her randevuda hastaya teslim edilir. Plakların düzelme sağlanana dek günde 18 saat dolayında takılması önerilir. Bu yöntem sabit sistemlerden farklı olarak belli vakalarda uygulanmaktadır ve iyi bir hasta işbirliğine gereksinim vardır.
Sabit Apareyler (Braket ve teller)
Metal Braketler Ortodontist tarafından dişlerin üzerine yapıştırılan ve tedavi süresince kalan materyallerdir. Metal braketler paslanmaz çelik malzemeden üretilirler. Diş hareketini sağlayan ortodontik teller metal braketlere elastiklerle bağlanırlar. Elastikler şeffaf ve renkli olur ve her randevuda değiştirilir. Estetik Braketler Metal braket görünümünden rahatsız olan bireylerde tedavi seyri ve etkinliği açısından metallerden farkı olmayan porselen şeffaf braketler kullanılır. Şeffaf braketler ve üzerine bağlanan diş rengindeki ortodontik teller karşıdan fark edilmezler ve estetik üstünlük sağlarlar.
Lingual Braketler Dişlerin arka yüzüne yapıştırılan ve dışarıdan hiç belli olmayan estetik ortodontik tedavi sistemidir. Avantajı görünmez olması ve her hastaya özel olarak üretilmesidir. Dezavantajı ise belli vakalarda uygulanması, tedavi başında konuşma güçlüğüne ve dilde yaralanmalara neden olabilmesi, diğer ortodontik tedavilerden daha pahalı olması, her randevunun ve toplam tedavi süresinin diğer yöntemlere göre daha uzun olmasıdır.
ORTODONTİK TEDAVİLERLE İLGİLİ SIKLIKLA SORULAN SORULAR
Ortodontik muayene kaç yaşında yapılmalıdır, Ortodontik tedaviye başlama yaşı nedir, her yaşta yapılabilir mi ?
Alt ve üst çenedeki sürekli kesici dişlerin sürmeye başladığı 7-8 yaşlarında ilk Ortodontist muayenesi yapılması önerilir. Bu yaşlarda büyüme ve gelişimi bozacak ön açık kapanış, ön ve yan çapraz kapanış, hatalı yutkunma gibi sorunlar erken saptanabilir ve Ortodontist gerek görürse 8-10 yaşları arasında tedaviye başlayabilir. Çeneleri ilgilendiren sorunlarda ise büyüme ve gelişimden yararlanmak için buluğ çağı öncesi (10-12 yaş) ortodontik tedavi için uygun yaştır.
Ortodontik çapraşıkların oluşma nedenleri nelerdir ?
– Genetik etkenler (diş boyutları ile çene boyları arasındaki uyumsuzluk)
– Doğumsal anomaliler (doğumsal eksik veya fazla diş germi, dudak ve damak yarığı)
– Ağız solunumu, parmak emme, kalem ısırma, uzun süre emzik kullanma gibi kötü alışkanlık ve fonksiyonlar.
– Çürük nedeniyle süt dişlerinin erken çekimi,
– Diş gıcırdatma, diş sıkma, düşme ve çarpmaya bağlı travmalar. Ortodontik tedavi yapılmazsa, çapraşıklık olan bölgedeki dişeti sağlığı bozulur, şiş ve kanama ile karakterize dişeti iltihabı, çürük ve ağız kokusu meydana gelir.
Ortodontik tedavi ne kadar sürer, randevu aralıkları nedir ?
Ortodontik tedavinin süresi, bireyin yaşına, düzensizliğin dişsel veya iskeletsel oluşuna ve ortodontik apareyin tipine göre değişir. Çocuklarda hareketli apareylerle yapılan kısa süreli ortodontik tedaviler 6 ay-1 yıl, ergenler ve erişkinlerde sabit apareylerle (braket, tel) yapılan uzun süreli ortodontik tedaviler ise 1-3 yıl arasında sürmektedir.
Ortodontik tedavi neden gereklidir, sadece estetik nedenlerle mi yapılır ?
Ortodontik tedavi ile elde edilen düzgün dişler iyi bir estetik, güzel gülüş ve konuşma yanında rahat çiğneme ve beslenme sağlar, ağız hijyeni yüksek, diş ve dişetleri daha sağlıklı olur. Çapraşıklık olan diş kavislerinde yetersiz ağız hijyenine bağlı oluşan dişeti hastalığı ve diş çürüğü riski ile alt çenenin yanlış pozisyonda olmasına bağlı alt çene eklemi şikayetleri ortodontik tedavi ile sağlanan düzgün dişler ve dişsel kapanış sayesinde ortadan kalkar.
Ortodontik braketler takılırken ve takıldıktan sonra acı, ağrı vb şikayete neden olur mu ?
Ortodontik braketlerin yapıştırılması acı veren bir işlem değildir. Ortodontik teller takıldıktan sonra uygulanan kuvvete bağlı ilk 1-2 gün dişlerde gerginlik hissi ve hafif bir hassasiyet olur. Diş hareketi başlayınca bu durum ortadan kalkar.
Ortodonti’de kullanılan braket ve tellerin vücuda zararı var mıdır ?
Ortodontik tedavide kullanılan materyaller porselen, paslanmaz çelik ve titanyum gibi doku dostu malzemeler olup vücuda zararı sözkonusu değildir.
Ortodontik tedavi boyunca yiyecek ve içecek kısıtlamasına gerek var mıdır ?
Ortodontik tedavi sırasında, kuruyemiş, çerez, kızarmış ekmek, galeta gibi sert gıdalarla asitli içeceklerin tüketilmemesi, erik, kiraz ve zeytin gibi yiyeceklerin çekirdeğinin çıkarılarak yenmesi, sert yiyeceklerden uzak durulması, ısırma yapılmadan küçük lokmaların arka dişlerle çiğnenmesi ile braket ve tellerin yerinden çıkması önlenir ve tedavi süresinin uzamaması sağlanır.
Ortodontik braketler ve teller dişlerde çürüklere neden olur mu, braket ve tellerin temizliği nasıl yapılır, braketler çıkarıldıktan sonra dişlerde lekeler kalır mı ?
Braket ve tellerin çürük oluşumuna direkt etkisi yoktur. Braketler çevresinde biriken gıdalar, çürük ve dişeti iltihabı riski oluşmaması için günde 3 kez ortodontik fırça, dişeti fırçası, ara yüz fırçaları ve ağız duşu kullanılarak temizlenmelidir. Braketler çıkarılınca dişlerde leke kalması sözkonusu değildir.
Ortodontik tedavi ile düzeltilen dişlerin teller çıkarıldıktan sonra bozulma riski var mıdır, pekiştirme tedavisinin önemi nedir ?
Ortodontik tedavi bitiminde braketler çıkarılır ve pekiştirme tedavisine geçilerek dişlerin yerinde sabitlenmesi hedeflenir. Bu amaçla şeffaf plaklar veya görünmeyen sabit teller kullanılır. Bu apareylerin iyi kullanılmaması diş hareketine neden olabilir. Bu nedenle hastalar pekiştirme döneminde periyodik olarak muayene edilerek aparey kullanımı kontrol edilir.
Erişkinlerde Ortodontik tedavi seçenekleri nelerdir, tellerin fark edilmediği estetik yöntemler var mıdır ?
Erişkinlerde sürekli dişlerin üzerine Ortodontist tarafından yapıştırılan ve tedavi sonunda çıkarılan metal veya seramik braketler ve bu braketlerin içinden geçen ortodontik teller aracılığıyla tedavi yapılmaktadır. Sabit ortodontik tedavi adı verilen bu yöntemde braketler dişlerin ön veya arka yüzeylerine yapıştırılmaktadır. Bu tedavi sağlıklı dişler, dişetleri ve kemik destek dokusuna sahip her yaştaki bireye uygulanmaktadır. Dişlerin ön yüzüne yapıştırılan porselen braketler, dişlerin arka yüzüne yapıştırılan ve görünmeyen metal braketler (Lingual sistem) ve yemekler dışında takılan hareketli şeffaf plaklar (Invisalign) estetik Ortodontik tedavilerdir.
Hareketli şeffaf plaklar ile tedavi (Invisalign) Ortodonti’de ne zaman kullanılır ?
Hareketli şeffaf plaklar kesicilerde oluşan belli miktarda çapraşıklıkların düzeltilmesi için uygulanan ve karşıdan görünmeyen estetik ortodontik tedavilerdir. 0.40 mm kalınlığındaki plaklar her hasta için özel hazırlanır ve 2 haftalık periyodlar ile düzelme sağlanana dek değiştirilir. Günlük yaklaşık 18 saat kullanım önerilir. Sabit braket ve tellerle yapılan tedaviye göre endikasyonu farklı olup iyi bir hasta işbirliğine gereksinim vardır.
Ortodontik tedavide sınır var mıdır, cerrahi yöntemlere ne zaman başvurulur, Ortognatik Cerrahi nedir ?
Ortodontik tedavi yöntemleri gelişim dönemindeki bireylerde hem dişsel hem de iskeletsel bozuklukların düzeltilmesi için başarıyla uygulanmaktadır. Erişkinlerde sağlıklı diş, dişeti ve kemik dokusuna sahip bireylerde dişsel çapraşıklık tedavileri yapılmakta ancak iskeletsel bozuklukların da olduğu durumlarda Ortodonti ile kombine Ortognatik Cerrahi tedavi yöntemi uygulanmaktadır. Bu yöntemde Çene operasyonu öncesi Ortodontik tedavi ile diş kavisleri düzgün hale getirilmekte ve daha sonra Plastik Cerrah ve Ortodontist planlaması ile tek veya çift çene operasyonu ile normal çene ve diş kapanışı sağlanmaktadır.